نقش تجارت الکترونیک درتوسعه اقتصادی وجایگاه آن درایران

نظری کردن فضای جدید اقتصادی
اینترنت علاوه بریک سیستم جدید ارتباطی بیانگر یک فضای جدید اقتصادی نیز است. این رسانه شامل حجم وسیعی از اطلاعات، تصاویر و ایده‏ها می‏شود که برای هرصاحب کامپیوتری قابل دسترسی بوده و خاصیت آن تعاملی (interactive) است. به این معنی که به وسیله آن اطلاعاتی که پیش از این زمان و هزینه بالایی را برای یافتن آنها صرف می‏کردیم، هم اکنون به راحتی قابل ارسال ویا دست یابی هستند و هزینه‏ها به‏شدت کاهش می‏یابد. برای بررسی مبحث تجارت الکترونیک باید این موضوع را در سه سطح تقسیم بندی کرد.
1- زیرساختارها: سخت افزار، نرم افزار، پایگاه‏های داده ای و ارتباطی را شامل می‏شود که برای انجام وظیفه در قالب WWW بر روی اینترنت با پشتیبانی EDI و سایر اشکال پیام گذاری و پیام گیری بر روی اینترنت یا سایر شبکه‏های ایجاد ارزش افزوده به‏ کار می‏روند.
2- خدمات: پیام گذاری و پیام گیری و دامنه گسـترده ای از خدمـات که توانایی پیدا کردن و ارایه اطلاعات (در صورت نیاز در قالب تجاری آن) را فراهم می‏آورند و شامل جستجو برای شرکای تجاری بالقوه و همچنین گفت و گو و توافق در مورد مبادله‏های تجاری هستند.
3- محصولات و ساختارهای تجارت الکترونیک : پیش بینی و تدارک مستقیم کالاها و خدمات تجاری وابسته به اطلاعات برای مشتریان و شرکای تجاری، همکاری و سهیم شدن در اطلاعات داخل و خارج سازمان و سازماندهی محیط بازاری الکترونیکی و زنجیره تهیه و پشتیبانی.
در این چهار چوب، تجارت الکترونیک و نتایج حاصل از آن سه وظیفه را پوشش می‏دهند :
- امور بازرگانی با گرایش به مصرف کننده نهایی.
- تجارت میان شرکت‏ها یا فعالیت‏های بازرگانی عمده.
- امور تجاری درون سازمان‏ها.
بیشترین متقاضی و مهمترین کاربردهای عملی تجارت الکترونیک بخش مصرف کننده‏گرای آن است. این کاربردها شامل خرید از راه دور، عملیات بانکی، دلالی سهام و تبلیغات مستقیم می‏شوند. به هر حال همان طور که انتظار می‏رفت پتانسیل عظیم این بخش انگیزه‏های مرتبط با تجارت الکترونیک را به خود جلب می‏کند. در بخش امور تجاری و فعالیت‏های میان تهیه کنندگان مواد اولیه و مصرف کنندگان، ارتباطی که به‏وسیله EDI برقرار می‏شود بهترین گروه کاربردهای تجارت الکترونیک هستند و همچنین خرید و فروش سهام شرکت‏ها، کتاب فروشی‏ها، خطوط هوایی و شرکت‏های کامپیوتری همچنان در حال انتقال بر روی خطوط online هستند. فروشگاه‏های مجازی یا انبارها و موجودی‏های مجازی در حال شکل گیری بوده که برخی از آنها بسیار بزرگتر از فروشگاه‏های موجود فیزیکی هستند، زیرا موجودی کالاهای آنها مجازی است. مشتری با استفاده از نرم افزارهای تخصصی در درخواست کالا، در کمترین زمان کالای مورد نظرخود را پیدا کرده، این محصولات به سرعت از سایت تولید یا توزیع به وسیله شرکت‏های حمل و نقل (که امروز نیز آنها هم online هستند) به‏دست مشتری در هر جای دنیا تحویل داده می‏شود. اینترنت با کاهش هزینه‏های شروع کار و تسهیل گسترش ایده‏های جدید، ورود به بازارهای جدید را تسهیل کرده است.
اینترنت درجه بالایی از حالات غیر ملموس را نشان می‏دهد. به این معنی که در گذشته ای نه چندان دور نیاز به توزیع اطلاعات در رسانه‏های مختلف مانند کاغذ، فلاپی دیسکت‏ها یا CD وجود داشت. اما امروزه این کار به وسیله اشعه‏های نوری و الکترونیکی صورت می‏گیرد. این انعطاف پذیری سادگی، جریان اطلاعات و ارتباطات را سرعت بخشیده و ایجاد دانش جدید و شکل‏های نوین تولیدات فرهنگی – اجتماعی را آسان کرده است و چنین تغییراتی درحوزه توسعه نرم افزارها بیشتر به چشم می‏خورد. امروزه خیلی از نرم افزارهـا، دموهـا (Demo) و نسخه آزمایشی آنها به صورت رایگان در دسترس بوده (online) و در اینترنت موجود هستند.
براساس نظر hagel در 1997، اینترنت با ایجاد مصرف کنندگان سبب ایجاد دانش و آگاهی بالاتری از نیازهای و خواسته‏های مشتریان برای تولیدکنندگان و عرضه کنندگان شده است، اینترنت درحال شکل دهی به یک سطح دیگر کار اجتماعی است. کاستلز (costells) درسال 1996 در مورد گسترش جامعه انسانی شبکه ای بحث می‏کند و می‏گوید که این جامعه در حال ایجاد فضــای مجازی برای زندگـی مجــازی است.
(2000-F.Damanpour.J.Madison ).
«مالون»(Malone) و سایـرین در مقاله «فرضیه بازار الکترونیکی» به نظری کردن بازارهای نوین و نقش فناوری اطلاعات (Infornation Technology) در این میان پرداخته‏اند. بازارها را می‏توان در دو بخش انحصاری و رقابتی تقسیم کرد. در بازار انحصاری مصرف کننده با تعداد کمی عرضه کننده روبه‏رو است که کالای خود را با توجه به شرایط دربازار به قیمت مورد نظرخود می‏فروشد در حالی که در بازار رقابتی عرضه کنندگان قیمت‏های خود را با توجه به شرایط رقبا تعدیل می‏کنند، بنابراین قیمت کالا بسیار
پایین تر از بازار انحصاری است. البته مصرف‏کننده در بازار رقابتی، نیازمند پرداخت هزینه‏های هماهنگی برای آگاهی از منابع مختلف، ارتباط با آنها است.
شکل زیر نمودار هزینه‏های هماهنگی و قیمت دو بازار انحصاری و رقابتی را نشان می‏دهد و همچنان که مشاهده می‏شود با بالا رفتن تعداد عرضه کنندگان یک کالا، خریدار کالا باید مقادیر بیشتری را صرف هزینه هماهنگی کند.
نمودار (1) : هز ینه‏های هماهنگی و قیمت دو بازار انحصاری و رقابتی





«مالون» و سایرین در نظریه خود چنین استدلال می‏کنند که IT با کاهش هزینه‏های هماهنگی سبب حرکت به سمت بازارهای رقابتی خواهد شد (1987-Malone ETal).

تعریف تجارت الکترونیک
با توجه به مطالعات گسترده در زمینه تجارت الکترونیک شاید به جرأت می‏توان ادعا کرد تعاریفی مناسب با این موضوع تدوین شده و می‏توان به‏صورت اجمالی به آنها اشاره کرد. به زبان ساده می‏توان گفت این تجارت اجرای امور تجارت به‏وسیله ابزارهای الکترونیکی است که به طور کامل (از ابتدا تا انتها) به‏وسیله ابزارهای الکترونیکی صورت می‏گیرد. حال آنکه ممکن است سازمانی بخشی از کارهای خود را به این وسیله انجام دهد (به طور مثال سازمانی که ارتباط با مشتریانش به وسیله اینترنت انجام بشود) و بخشی دیگری را با روش‏های سنتی انجام دهد.
سازمان توسعه و همکاری‏های اقتصادی OECD تجارت الکترونیکی را چنین تعریف کرده است : انجام تجارت (خرید و فروش کالاها و خدمات) به وسیله اینترنت خواه کالاها و خدماتی که قابلیت ارایه و تحویل از طریق اینترنت را دارند و خواه آنهایی که ندارند. گروه مشاوره ای به‏عنوان یک شرکت تحقیقاتی و مشاوره ای تجارت الکترونیکی را چنین توصیف می‏کند:« درجه‏ای که یک شرکت فرصت‏های ایجاد شده از کانال‏های ارتباطی اینترنت و الکترونیک را مورد هدف قرار داده است.» بنابراین تعریف، تجارت الکترونیک قابل تبدیل به شکل‏های متفاوتی است و درجه‏های کوچک و بزرگ قابل اجرا است.
تعریف تجارت الکترونیک، مبادله کالا و خدمات و اطلاعات به وسیله شبکه‏های رایانه‏ای از جمله اینترنت است. در فرآیند مبادله ممکن است تنها بخشی از آن به‏صورت الکترونیکی صورت گیرد. براساس گزارش‏های «انکتاد» تجارت الکترونیکی زمانی اتفاق می‏افتد که وارد زندگی مردم شود و تولید کنندگان و مصرف کنندگان از آن منتفع شوند. بنابراین اگر بخواهیم به یک شرکت از دیدگاه تجارت الکترونیکی نگاه کنیم این شرکت باید ارتباطات خارج از سازمان خود را (مبادله‏های تجاری پشتیبانی، بازاریابی و...) به‏وسیله کامپیوتر و اینترنت حال به شکل الکترونیکی و یا غیره انجام دهد.
همان گونه که مشاهد می‏شود نکته اصلی در همه تعاریف، به‏کارگیری اینترنت در تجارت است. خواه انجام امور و یا پاره ای از آن. براساس تعریف کمیسیون اروپا 1997 تجارت الکـترونیک بر پردازش و انتقال الکترونیکی داده‏ها شامل متن، صدا و تصویر مبتنی است. تجارت الکترونیک فعالیت‏های گوناگونی مانند مبادله الکترونیکی کالاها و خدمات، تحویل فوری مطالب، طراحی و مهندسی مشترک، منبع یابی، خریدهای دولتی، بازاریابی مستقیم و خدمات پس از فروش را در برمی‏گیرد. با توجه به تعاریف ارایه شده می‏توان تجارت الکترونیکی را به‏وسیله یک پیوستاری تعریفی کرد که در یک سوی آن انجام تمام امور بوسیله ابزارهای نوین ارتباطی مانند اینترنت و غیره بوده و در سوی دیگر استفاده نکردن از این ابزارها در انجام تجارت قرار می‏گیرد.

نمودار (2) : میزان استفاده از ابزارهای نوین ارتباطی در تجارت




همان گونه که در تعریف گروه Gartner ملاحظه می‏شود تجارت الکترونیکی قابل اجرا به شکل‏های مختلفی است که این شکل‏های متفاوت بصورت زیرخلاصه بندی شده‏اند.
کاربرد اینترنت در دنیای تجارت محدود به ارتباط شرکت‏ها با یکدیگر B2B(1)یا با مشتریان B2C(2) نمی‏شود، بلکه شامل دامنه وسیعی از ارتباطات دولت با شرکت‏ها G2B(3) برای انتقال اطلاعات در مورد مناقصه و مزایده‏ها و قوانین و مقررات؛ دولت با مشتریان و ارباب رجوع G2C(4) برای انتقال اطلاعات؛ دولت‏ها با یکدیگر G2G (5) برای هماهنگی و همکاری؛ شرکت‏ها با دولت B2G (6) برای خرید یا فروش محصولات از / به دولت؛ ارباب رجوع با دولت C2G (7) برای پرداخت مالیات‏ها و انتقال شکایات و نارضایتی‏ها از سیستم‏های دولتی یا سیستم‏های دولتی یا سیستم‏های پرداخت مالیاتی و غیره مشتریان با شرکت‏ها C2B (8) برای درخواست اطلاعات در مورد قیمت و کیفیت محصولات جهت مقایسه و بالاخره خود مشتریان با یکدیگر C2C (9) جایی که مشتریان خود را با هم روبه‏رو می‏شوند. مانند حراجی‏های روی اینترنت است (Ebay. com).